DINH VẠN THỦY TÚ

Lúc mới xây dựng, Dinh chỉ là một gian nhà gỗ lợp mái lá đặt sát biển với chính diện đặt thờ thần Nam Hải. Sau đó được tôn tạo hoàn chỉnh đã có được vị trí như ngày hôm nay. Trải qua bao thăng trầm của thời gian nhưng những nét đẹp của Dinh Vạn Thủy Tú vẫn còn được lưu giữ nguyên vẹn như thuở sơ khai.

Năm 1996, Dinh Vạn Thủy Tú được xếp hạng vào Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Vào năm 2003, với sự giúp đỡ phục chế của viện Hải dương học Nha Trang, bộ xương cá Ông được trưng bày tại Dinh Vạn Thủy Tú lại càng được tôn thêm phần giá trị. Nơi đây còn là nơi lưu trữ rất nhiều những văn tự, bài tế, hoành phi bằng chữ Hán – Nôm liên quan đến nghề biển có giá trị văn hóa to lớn.

Dinh Vạn Thủy Tú được công nhận là một trong những di tích cổ có số lượng lớn sắc phong của các vị vua triều Nguyễn ban tặng, với tổng cộng 24 sắc phong dưới triều đại 5 vị vua: Thiệu Trị, Tự Đức, Đồng Khánh, Duy Tân, Khải Định. Trong đó, riêng Vua Thiệu Trị ngự ban 10 sắc phong.

Theo như sử cũ kể lại thì trong lúc nghĩa quân Nguyễn Huệ, Gia Long vượt biển và gặp bão lớn thì đã được sự giúp đỡ của cá Ông. Để tưởng nhớ đến ơn cứu mạng, sau khi vua Gia Long lập nên triều đình nhà Nguyễn đã sắc phong cho cá Ông là “Nam Hải Đại Tướng Quân” và những sắc phong khác kèm theo.

Dinh Vạn Thuỷ Tú là ngôi vạn được xây dựng lâu đời với lối kiến trúc xưa độc đáo. Nơi đây được xây theo kiểu “tứ trụ” thể hiện ở các phần kèo, cột đều xuất phát từ đỉnh tứ trụ. Bước qua cổng tam quan về phía bên phải là nhà trưng bày cốt ông Nam Hải.

Dinh có khuôn viên rộng lớn mang đậm màu sắc cổ kính xưa. Nổi bật nhất trong khuôn viên là Ngọc Lân Thánh địa dùng làm nơi mai táng cá Ông mỗi khi Ông dạt từ biển vào. Nhìn chung, dinh có phong cách bày trí, thờ phượng khá giống với các ngôi đền xưa nên người dân còn gọi là nơi đây là Đình Vạn Thủy Tú.

Từ ngoài bước vào bên trong Dinh Vạn Thủy Tú, bạn sẽ thấy ngay chính giữa là nhà thờ Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân (tôn thần Ông Nam Hải). Phía bên trái thờ Thuỷ Long thánh phi nương nương (Nữ Thần Nước), bên phải thờ Thái hiệu tiên sư (tức Ông tổ của nghề nông ngư nghiệp).

Phía sau dinh là phòng lưu trữ, bảo tồn các bộ cốt cá voi. Cạnh chính điện là miếu thờ Đức Quan Thánh. Nhìn chung, nơi đây thờ các nhân vật liên quan đến nghề biển, có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống tâm linh, tín ngưỡng của người dân vùng biển Phan Thiết, Bình Thuận.

• Tín ngưỡng thờ cá Ông của ngư dân vùng biển Nam Trung bộ nước ta vốn có từ lâu. Đến thăm Dinh Vạn Thủy Tú, bạn sẽ được hiểu rõ hơn về tín ngưỡng này. Ngư dân Phan Thiết nói riêng, các vùng biển khác ở nước ta nói chung luôn tin rằng cá Ông là vị thần phù trợ cho mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, cứu giúp họ trong những lần gặp nạn trên biển. Chính vì vậy, mỗi khi có cá Ông dạt vào bờ, ngư dân sẽ thực hiện các nghi thức mai táng, chôn cất trang trọng.
• Tục lệ xưa của người dân Bình Thuận là khi có cá Ông Lớn qua đời, người dân sẽ tiến hành chôn cất ở những đụn cát gần biển và thực hiện đầy đủ các nghi lễ cúng bái thể hiện sự tôn kính. Qua nhiều năm, khi xác chỉ còn bộ xương, ngư dân sẽ thực hiện đưa bộ cốt vào trong dinh để thờ. Đối với cá Ông nhỏ, bà con ngư dân sẽ dùng rượu rửa sạch rồi đem phơi nắng nhiều ngày nhằm giảm mùi hôi. Sau đó, đem chôn trong Ngọc Lân Thánh Địa. Dưới triều Nhà Nguyễn, những ai phát hiện ra cá voi mắc cạn sẽ được người dân tôn sùng và miễn sưu dịch 3 năm.

Chiêm ngưỡng bộ xương cá Ông lớn nhất Đông Nam Á: 

• Dinh Vạn Thủy Tú còn được biết đến là nơi chứa bộ xương cá Ông lớn nhất Đông Nam Á. Theo truyền thuyết dân gian kể lại, sau khi dinh được xây xong, vùng biển Phan Thiết có một con cá Ông rất lớn trôi dạt vào bờ. Phải mất 2 ngày các ngư dân trong bổn vạn và các bổn vạn khác huy động được mới có thể đưa Ông vào trong khuôn viên mai táng bởi kích thước quá lớn.
• Bộ xương cá lớn nhất Đông Nam Á này được nhận định là xương của loài cá voi lưng xám. Xương có chiều dài 22m, nặng 65 tấn được bảo quản nguyên vẹn trong dinh với niên đại lên đến 1 thế kỷ. Bên cạnh đó, Dinh Vạn Thủy Tú còn lưu giữ trên 100 bộ xương cá Ông lớn nhỏ khác với niên đại lên đến 150 năm.

Tìm hiểu những giá trị của nghề cá: Dinh hiện là nơi lưu giữ nhiều hiện vật về nghề cá giá trị. Những hiện vật này liên quan đến lịch sử hình thành, phát triển nghề đánh cá vùng biển Phan Thiết. Trong đó, đáng chú ý là chiếc chuông đồng đúc vào năm 1872, tồn tại được 130 năm. Trên thân chuông có dòng chữ “Tự Đức nhị thập ngũ niên – Xuân quý giá đáo – Thủy Tú Vạn – Bổn Vạn đồng ký”. Ngoài ra, nơi đây còn lưu giữ 24 điệu sắc do các vua Triều Nguyễn ban tặng. Các điệu sắc viết trên giấy thủ công, có nhiều bản có tuổi đời hơn 150 năm.

Các lễ hội cầu ngư ở Vạn Thủy Tú:

• Hiện nay, lễ hội tại Dinh Vạn Thủy Tú được nhà nước đề cao nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Ở đây, diễn ra 3 kỳ lễ hội hằng năm bao gồm lễ hội Cầu Ngư đầu mùa diễn ra vào tháng tư Âm lịch, lễ hội Cầu Ngư chính mùa diễn ra vào tháng Sáu Âm lịch và lễ hội Cầu Ngư mãn mùa diễn ra vào tháng Tám Âm lịch.
• Lễ hội Cầu ngư chính mùa là lễ hội thể hiện các giá trị về bản sắc với đủ các thủ tục, nghi lễ mang nét đặc trưng của lễ hội văn hóa miền biển. Lễ Cầu Ngư chính thường diễn ra trong 3 ngày với đầy đủ lễ vật dâng tế, các thành phần tham gia thực hành nghi lễ, tổ chức hát Bội…. Lễ hội Cầu Ngư đầu mùa và mãn mùa được thực hiện đơn giản hơn với ban Nghi lễ gồm Chánh bái, Bồi bái và Chấp sự thực hiện các nghi lễ cúng tế Thần Nam Hải và tưởng nhớ các bậc Tiền hiền có công với làng.